Tegenwoordig heb je schrijvers die mooi kunnen schrijven, maar ook schrijvers die wat minder getalenteerd zijn en alleen stomme boeken schrijven. Vroeger was dit natuurlijk niet anders. Wat middeleeuwers mooi vonden, is helaas niet altijd makkelijk te bepalen. Over het talent van de boekdrukkers kunnen we meer zeggen. Zo was de drukker die Mariken van Nieumeghen drukte vrij slordig. Iemand die wel heel mooi kon drukken, was Jan Veldener.

Jan wie?

Ja, het is niet zo gek dat je van deze man nog nooit gehoord hebt. Hij heeft zelfs geen Nederlandstalige Wikipedia-pagina. Waarom dan deze blog? Jan Veldener was verantwoordelijk voor het allereerste plaatje in een gedrukt boek uit de Lage Landen – Nederland en België.

Alphaman, laat zien dan! Kom op!

Ons eerste plaatje is een boot; de Ark van Noach om precies te zijn. Het plaatje komt uit een Latijns boek uit 1475 dat gedrukt werd in Leuven. Het boek waarin het staat heet Fasciculus temporum, Latijn voor ‘een bundeltje van tijden’, modern vertaald: geschiedenisboek. In het boek wordt – net zoals nu – de hele geschiedenis verteld van nul tot nu. Plaatjes in middeleeuwse gedrukte boeken noemen we vaak houtsneden. Kunstenaars sneden een vorm uit in hout en met een beetje inkt erop kreeg je een mooi plaatje.

Dat je het boek Fasciculus temporum niet kent is niet zo gek; ook de Alphaman zijn Latijn is wat stoffig. In Veldeners tijd was het echter heel, heel populair! 25 jaar na de eerste uitgave waren er al 35 andere drukken verschenen in Latijn, Nederlands, Frans en Duits.  Onze Jan Veldener maakte de twee mooiste uitgaven: de Latijnse van hierboven, en in 1480 een Nederlandstalige. Als we de Nederlandse versie openslaan, valt het volgende op:

Hé, dat lijkt wel hetzelfde plaatje!

Dat is het ook! Veldener gebruikte voor zijn plaatjes houtsneden, maar op de een of andere manier kon hij in het houtblok letters zetten die hij kon veranderen. Hij was dus niet alleen een van de eersten die plaatjes kon invoegen in zijn boeken, maar hij kon dus zelfs tekst in plaatjes drukken. Aangezien de boekdrukkunst nog geen 50 jaar oud was, heeft hij dit trucje onmogelijk kunnen afkijken. Hij moet een ware kunstenaar zijn geweest. Tot slot: hij kon letters ook zo zetten dat ze in een cirkel lopen.

Zelfs op je computer is dat moeilijk.

DE ALPHAMANNETJES ZIJN DRUKKER